HAENYEO – NỮ THỢ LẶN TRUYỀN THỐNG Ở ĐẢO JEJU
Đăng ngày:
Đảo Jeju (Jejudo) là hòn đảo lớn nhất Hàn Quốc, có diện tích bề mặt 1.846km2, dân số khoảng trên 500 nghìn người. Đảo Jeju cách đất liền 130 km nên khí hậu nơi này chịu ảnh hưởng của khối khí hậu đại dương, mùa hè mát, mùa đông ấm, nhiệt độ cao nhất trong mùa hè không vượt quá 33 độ và không dưới 10 độ trong mùa đông. Do nơi đây là đảo, tách biệt với đại lục nên những cư dân của Jeju đã sáng tạo, phát triển nền văn hóa, ngôn ngữ khác biệt so với đất liền. Jeju được mệnh danh là nhà của hàng ngàn truyền thuyết địa phương, mỗi thắng cảnh đều gắn với một truyền thuyết. Đảo Jeju còn được gọi với một cái tên Samdado, tức là đảo gắn với ba thứ nhiều nhất trên đảo: gió, đá và phụ nữ. Ở Jejudo, đá có khắp mọi nơi, dưới biển và trong lòng đất. Đá là một phần thiết yếu trong văn hóa của đảo Jeju, là cuộc sống của những người dân thật thà, chất phác nơi đây. Đá, ngăn xếp đá, tượng đá là những bằng chứng về thời gian khó khăn mà người dân Jeju đã trải qua. Jeju là đảo, tứ bề mênh mông là biển cả nên “sản vật” mà thiên nhiên ban tặng cho nơi này là gió. Cũng như đá, gió có ảnh hưởng rất lớn tới cuộc sống, tới nền văn hóa bản địa Jeju. Gió có vai trò vô cùng quan trọng đối với ngư dân trên đảo Jeju, được ngư dân đặc biệt coi trọng. Đối với một đất nước mà Nho giáo có ảnh hưởng tới hầu hết các mặt của đời sống xã hội như Hàn Quốc, địa vị của người phụ nữ không được đề cao, phụ nữ ở đảo Jeju lại khác, họ giữ vai trò là chủ nhân của nền kinh tế trên đảo, vị trí của họ cũng được đề cao hơn ở những địa phương khác của Hàn Quốc. Kinh tế của đảo Jeju là nông, ngư nghiệp và du lịch, chiếm 70% lao động trong các ngành này là phụ nữ. Tính cách của phụ nữ Jeju mạnh mẽ, độc lập, gánh vác những công việc nặng nhọc vốn là của cánh đàn ông, xong họ không quên thiên chức làm mẹ, làm vợ, tề gia nội trợ. Thực tế này có nguồn gốc từ xa xưa, khi những đàn ông đi biển và nhiều người trong số họ không trở về, những người phụ nữ ở nhà một mình nuôi con, chăm sóc cha mẹ thay chồng, thay cha. Họ cũng phải tự mình lo toan, gánh vác cuộc sống gia đình bằng những công việc như đánh cá, trồng trọt, chăn nuôi… Cùng với thời gian, sức mạnh sinh tồn đó đã tạo nên ý thức lao động, ý thức làm trụ cột gia đình, làm chủ kinh tế của những người phụ nữ “chân yếu tay mềm”. Mặt khác, chế độ mẫu hệ trên đảo Jeju cũng có những ảnh hưởng nhất định đến vai trò của người phụ nữ trong gia đình và xã hội. Sự xuất hiện của các Haenyeo (Hải nữ) – những người phụ nữ đảm trách công việc lặn xuống biển tìm kiếm sản vật biển, nuôi sống bản thân, gia đình là một minh chứng cho sự mạnh mẽ, độc lập, biết làm chủ cuộc sống của người phụ nữ trên đảo Jeju. Họ không phải là những “nàng tiên cá” yêu kiều của biển khơi mà họ là những người mẹ, người bà có tuổi đời ngoài 50, những người làm chủ gia đình. Không rõ nữ thợ lặn Haenyeo đã hoạt động ở đảo Jeju từ bao giờ, song theo sử ký thời Goryo (thế kỷ X-XIV) ghi chép, người Hàn Quốc xưa đã đề cập cập tới nữ thợ lặn Haenyeo. Đến thời Joseon (thế kỷ XIV-XIX), người đàn ông cũng đã làm công việc của nữ thợ lặn, họ lặn xuống biển mò bào ngư và hái rong biển Miyeok. Cũng có tài liệu lại cho rằng, Haenyeo bắt nguồn từ thời xa xưa, luật pháp qui định, đàn ông kiếm sống bằng nghề lặn biển phải nộp thuế rất cao. Vì thế, người dân nơi đây “lách luật” bằng cách để phụ nữ đi mò tôm, cá biển cho khỏi “sưu cao thuế nặng”. Trải qua bao đời, ngày nay vẫn còn những phụ nữ ở đảo Jeju tiếp tục làm công việc này. Những nữ thợ lặn đảo Jeju thường lặn ngụp tìm trai sò, bào ngư, rong biển mà không hề có sự trợ giúp của các thiết bị dưỡng khí đặc biệt nào. Thông thường, những nữ thợ lặn Haenyeo này có thể lặn xuống độ sâu trên dưới 5 mét và sau 30 giây sẽ ngoi lên để thở. Với trường hợp đặc biệt, họ có thể lặn xuống độ sâu khoảng 20m và chỉ phải ngoi lên thở sau 2 phút. Những nơi nào có biển đều có những người làm nghề thợ lặn như Hải nữ Haenyeo ở đảo Jeju, nhưng trên toàn thế giới chỉ có nữ thợ lặn ở Hàn Quốc và Nhật Bản là không sử dụng bình khí khi lặn xuống biển. Người Nhật Bản gọi nữ thợ lặn là Ama, vốn có nguồn gốc từ đảo Jeju. Số lượng nữ thợ lặn ở Nhật vừa ít, kỹ thuật lặn lại không cao, và điều quan trọng là sự khác biệt trong quan niệm về biển. Nữ thợ lặn Haenyeo ở đảo Jeju quan niệm rằng biển khơi là tài sản chung nên mỗi người chỉ khai thác một lượng vừa đủ cho nhu cầu thực tế. Còn nữ thợ lặn Ama của Nhật thì mua và sở hữu một vùng biển, đánh bắt, khai thác theo hình thức doanh nghiệp. Người Nhật cũng có mối quan tâm đặc biệt tới nữ thợ lặn Ama và có một phim nổi tiếng về chủ đề này ngộ nhận rằng nghề nữ thợ lặn là văn hóa gốc Nhật Bản. Haenyeo của đảo Jeju đang mất dần. Theo số liệu của Tổng cục Du lịch Hàn Quốc, những năm 1960 có khoảng 30.000 Haenyeo lặn hằng ngày tại đảo Jeju, đến nay con số này còn khoảng vài nghìn người và 2/3 trong số đó đã trên 60 tuổi. Hiện nay, các hiệp hội nghề cá đã được thành lập và chính quyền đảo Jeju có nhiều chính sách hỗ trợ, chăm sóc y tế cho những người phụ nữ lặn biển. Do công việc nặng nhọc, luật chỉ cho phép họ làm việc tối đa 4 tiếng mỗi ngày. Haenyeo ngày càng già, thế hệ kế cận lại không có bởi vì phần đông phụ nữ trẻ không muốn kế tục công việc mà các thế hệ trước họ đã từng kinh qua. Cùng với việc xây dựng bảo tàng về Haenyeo và mở trường dạy nghề, ngày 31 tháng 10 vừa qua, Bộ Văn hóa, thể thao và du lịch Hàn Quốc cho biết ban tư vấn của Ủy ban liên chính phủ về Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể thuộc Tổ chức Giáo dục, khoa học và văn hóa Liên hiệp quốc (UNESCO) đã đề nghị ủy ban này công nhận nghề lặn truyền thống của phụ nữ trên đảo Jeju là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Phan Thị Oanh – Trung tâm Nghiên cứu Hàn Quốc Tổng hợp từ các nguồn: