Quan hệ Nhật - Hàn gặp phải nhiều những sóng dưới thời cựu Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in do những mâu thuẫn liên quan đến vấn đề bồi thường cho các nạn nhân bị cưỡng bức lao động thời chiến. Những kỳ vọng về sự đổi thay trong mối quan hệ song phương được nhen nhóm dưới thời tổng thống Yoon Suk-yeol sau khi ông có chuyến thăm đầu tiên đến Nhật Bản vào tháng 3/2023. Chuyến thăm được diễn ra chưa đầy 2 tuần sau khi Hàn Quốc công bố kế hoạch bồi thường cho các nạn nhân lao động cưỡng bức thời chiến, thông qua một quỹ công do Seoul hậu thuẫn, thay vì trực tiếp từ các công ty Nhật Bản liên quan vào ngày 6/3/2023. Sự kiện này được coi là chìa khóa để cải thiện quan hệ giữa Tokyo và Seoul, mà theo đánh giá của tổng thống Yoon, nó có ý nghĩa đặc biệt với người dân hai nước, cho thấy quan hệ Hàn Quốc - Nhật Bản, từng trải qua thời kỳ khó khăn do nhiều vấn đề tồn đọng, hiện đang ở một điểm khởi đầu mới.

Kết quả chuyến thăm Nhật Bản của tổng thống Yoon Suk-yeol:

Về chính trị - an ninh: Nhật Bản và Hàn Quốc đồng ý khôi phục các chuyến thăm song phương thường xuyên và khởi động lại đối thoại an ninh bị đình trệ từ năm 2018. Hai bên đã quyết định bình thường hóa hoàn toàn Hiệp định Bảo mật thông tin quân sự chung (GSOMIA) [1].

Về kinh tế: Hai lãnh đạo đồng ý thiết lập đối thoại an ninh kinh tế, cho phép hai nước thảo luận về phương pháp tăng cường chuỗi cung ứng chất bán dẫn, nhằm đáp ứng tình trạng thiếu hụt chip toàn cầu. Đồng thời, nhất trí chấm dứt tranh chấp thương mại kéo dài gần 4 năm về một số vật liệu công nghệ cao. Nhật Bản sẽ dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu sang Hàn Quốc các vật liệu quan trọng cho màn hình và chip điện thoại thông minh, được Tokyo áp đặt vào năm 2019. Đổi lại quyết định này, Hàn Quốc sẽ rút đơn kiện tại Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) trước đó nhằm chống lại lệnh hạn chế xuất khẩu của Nhật Bản [2].

Cuộc hội ngộ của hai nhà lãnh đạo Hàn - Nhật thu hút sự quan tâm của Mỹ và các nhà nghiên cứu, Bộ ngoại giao Mỹ ra sức ca ngợi hành động của hai đồng minh không thể thiếu của Mỹ. Washington cho rằng mối quan hệ Nhật - Hàn được cải thiện sẽ tạo cơ hội giúp Mỹ thúc đẩy các ưu tiên chung của khu vực và quốc tế, bao gồm tầm nhìn về một Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Đánh giá về cuộc gặp trên, Christopher Johnstone -  cựu Giám đốc Đông Á trong Hội đồng An ninh Quốc gia của Tổng thống Mỹ Joe Biden và hiện làm việc cho Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) của Washington, cho biết, có những lý do để lạc quan về những bước đột phá trong mối quan hệ này sẽ bền vững khi Nhật Bản và Hàn Quốc cùng có những mối quan tâm chung. Cả ông Yoon và ông Kishida đều đang ở giai đoạn đầu của nhiệm kỳ, điều này làm gia tăng khả năng rằng những giai điệu mới này sẽ được củng cố để trở thành nền tảng vững chắc hơn cho quan hệ song phương. Bước đột phá này giúp mang lại động lực để đảm bảo rằng mối quan hệ sẽ lâu bền. Trong khi đó, ông Hideki Okuzono, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Shizuka, nhận định rằng: việc Tổng thống Yoon đến thăm Nhật Bản và hai nước tổ chức cuộc gặp song phương - chứ không phải cuộc gặp bên lề một diễn đàn quốc tế - riêng điều đó đã được ca ngợi là một tín hiệu tích cực [3].

Đáp lại chuyến thăm Tokyo của Tổng thống Yoon Suk-yeol, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida thăm chính thức Hàn Quốc vào tháng 5/2023. Chuyến thăm tiếp tục cho chuỗi sự kiện thể hiện chiều hướng đi lên trong quan hệ của hai nước, đồng thời đánh dấu sự hồi sinh của chính sách ngoại giao con thoi sau những năm tháng bị gián đoạn. Trong cuộc gặp giữa Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida và Tổng thống Hàn Quốc Yoon Sul-yeol diễn ra vào ngày 7/5/2023, hai bên cùng thống nhất về việc hợp tác chặt chẽ các vấn đề quốc tế, phát triển mối quan hệ song phương lên cấp độ cao hơn. Lãnh đạo hai nước cùng nhất trí về tầm quan trọng chiến lược của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và đồng ý tăng cường đẩy mạnh các chiến lược trong khu vực này. Ngoài ra, hai bên cũng quyết định tăng cường hợp tác trong lĩnh vực bán dẫn và các vật liệu then chốt khác. Bên cạnh đó, về vấn đề Triều Tiên hai nhà lãnh đạo có cùng quan điểm khi khẳng định rằng chương trình tên lửa của Triều Tiên là mối đe dọa nghiêm trọng đến hòa bình và an ninh thế giới [4].

Trong khuôn khổ chuyến thăm, ngày 8/5/2023, Thủ tướng Nhật Bản gặp nhóm các nhà lập pháp và lãnh đạo doanh nghiệp Hàn Quốc, tại đây ông nhấn mạnh sự cần thiết phải tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động giao lưu giữa nhân dân hai nước, bởi lẽ nó sẽ giúp thúc đẩy hơn nữa sự hiểu biết lẫn nhau và mang lại chiều sâu và bề dày cho quan hệ của hai quốc gia [5].

Bộ Ngoại giao Mỹ tiếp tục hoan nghênh cuộc gặp thượng đỉnh giữa hai nhà lãnh đạo Hàn - Nhật, phía Mỹ đánh giá cao khả năng lãnh đạo của Tổng thống Yoon và Thủ tướng Kishida, đồng thời khẳng định sẽ tiếp tục duy trì hợp tác với hai đồng minh Hàn Quốc và Nhật Bản, cùng các đối tác khác để thúc đẩy hòa bình và thịnh vượng trong khu vực [6].

Trong khi đó, về phía Triều Tiên ngày 10/5/2023, Triều Tiên lên án và cho rằng cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Hàn - Nhật mở đường cho sự câu kết quân sự.  Trang web tuyên truyền Uriminzokkiri của Triều Tiên có viết rằng sự câu kết quân sự giữa Hàn Quốc và Nhật Bản là hành động được Mỹ mong chờ và bắt đầu bước vào giai đoạn triển khai một cách liều lĩnh. Đồng thời khẳng định, chính sách ngoại giao phục tùng của ông Yoon tạo điều kiện cho Nhật Bản che đậy những tội ác trong quá khứ, trở nên liều lĩnh hơn trong việc tuyên bố chủ quyền đối với đảo Dokdo cũng như kế hoạch xả nước ô nhiễm từ nhà máy điện hạt nhân Fukushima [7].

Qua các cuộc gặp giữa hai nhà lành đạo Hàn - Nhật ở trên có thể thấy cả Nhật Bản và Hàn Quốc đang nỗ lực để khép lại quá khứ, hướng tới tương lai. Chỉ trong khoảng thời gian ngắn, hai nước nối lại các cuộc tiếp xúc đã tiếp thêm động lực cho việc hàn gắn, đưa quan hệ song phương nồng ấm hơn, vì hòa bình, hợp tác và thịnh vượng cho cả hai nước, khu vực cũng như toàn thế giới, đặc biệt, trước áp lực ngày càng tăng từ Triều Tiên và sự trỗi dậy của Trung Quốc như hiện nay.

Trần Thị Mỹ Hoa

TTNC Hàn Quốc, Triều Tiên

Trích nguồn:

[1], [3], Sakura Murakami (2023), South Korea and Japan hail spring thaw amid missiles and weight of history, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/south-koreas-yoon-seeks-friend-tokyo-amid-regional-tensions-2023-03-15/

[2] Kyodo news (2023), Japanese, South Korean leaders improve ties, vow to resume mutual visits, https://english.kyodonews.net/news/2023/03/f2eb82bce608-s-korean-president-yoon-to-visit-japan-for-talks-with-kishida.html

[4] Khánh An (2023), Thủ tướng Nhật thăm Hàn Quốc lần đầu trong 12 năm, hai bên đạt nhiều thỏa thuận, https://thanhnien.vn/thu-tuong-nhat-tham-han-quoc-lan-dau-trong-12-nam-hai-ben-dat-nhieu-thoa-thuan-185230507162203807.htm

[5] NPR (2023), Leaders from Japan and South Korea vow better ties following summit, https://www.npr.org/2023/05/08/1174707067/leaders-from-japan-and-south-korea-vow-better-ties-following-summit

[6] Byun Duk-kun (2023),  (LEAD) U.S. welcomes S. Korea-Japan summit, will work with both allies to promote rule-of-law: State Dept, https://en.yna.co.kr/view/AEN20230509000251325

[7] Yonhap (2023), N. Korea slams S. Korea-Japan summit as leading to 'military collusion', https://en.yna.co.kr/view/AEN20230510001700325